Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc đưa vào bài nghị luận xã hội phần trao đổi ý kiến trái chiều là một sự đổi mới đáng hoan nghênh. Không chỉ giúp học sinh rèn luyện tư duy phản biện, mà còn khuyến khích khả năng lập luận, kiểm tra và củng cố quan điểm cá nhân một cách thuyết phục. Tuy nhiên, nhiều học sinh vẫn cảm thấy bỡ ngỡ và coi đây là phần “khó nhằn” trong bài làm của mình. Trên thực tế, việc viết phần này không hề phức tạp, nếu hiểu đúng bản chất và phương pháp tiếp cận.
Ý nghĩa của trao đổi ý kiến trái chiều
Việc đưa ra ý kiến trái chiều trong bài nghị luận không chỉ là cách để mở rộng vấn đề mà còn là cơ hội để người viết chứng minh khả năng nhìn nhận đa chiều. Một bài viết chỉ toàn khẳng định mà không có sự đối thoại với quan điểm khác sẽ dễ rơi vào trạng thái một chiều, thiếu chiều sâu và sự thuyết phục. Chính nhờ những ý kiến trái chiều, người viết mới có thể giải thích, phản bác, hoặc thậm chí điều chỉnh quan điểm để bài viết trở nên thuyết phục hơn.
Ví dụ, trong đề bài: “Ý nghĩa của việc đọc sách trong thời đại công nghệ hiện nay,” nếu bài viết chỉ ca ngợi tầm quan trọng của sách mà không thừa nhận những tranh cãi như “Có ý kiến cho rằng đọc sách là lạc hậu, không cần thiết vì công nghệ đã cung cấp đầy đủ thông tin,” thì luận điểm sẽ thiếu tính bao quát. Khi ấy, phần trao đổi ý kiến trái chiều có thể viết như sau:
“Có ý kiến cho rằng đọc sách là lạc hậu, không cần thiết trong thời đại công nghệ hiện đại. Quan điểm này không đúng, bởi sách không chỉ mang lại tri thức mà còn tạo không gian cho tư duy sâu sắc, khả năng tập trung và sự kết nối tinh thần giữa người đọc và nội dung. Trong khi thông tin trên mạng thường ngắn gọn, rời rạc, sách cung cấp cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn, giúp chúng ta hiểu rõ vấn đề thay vì chỉ nắm bắt bề mặt.“
Phân biệt ý kiến trái chiều và phê phán
Nhiều học sinh nhầm lẫn giữa phản bác ý kiến trái chiều và phê phán xã hội. Trao đổi ý kiến trái chiều là cách người viết tiếp cận những lập luận trái ngược, thậm chí có lý lẽ riêng nhưng chưa thỏa đáng, để phản bác hoặc làm rõ. Còn phê phán là chỉ trích, lên án các hành vi hoặc hiện tượng tiêu cực. Đây là hai phần khác biệt nhưng bổ trợ lẫn nhau trong bài nghị luận.
Ví dụ, với đề bài “Tầm quan trọng của việc bảo vệ ngôn ngữ mẹ đẻ trong xu thế toàn cầu hóa,” người viết có thể đưa ra ý kiến trái chiều:
“Có người cho rằng ngôn ngữ mẹ đẻ dần trở nên không quan trọng vì tiếng Anh mới là công cụ giao tiếp chính yếu trong toàn cầu hóa. Quan điểm này phiến diện, bởi lẽ ngôn ngữ mẹ đẻ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn chứa đựng bản sắc văn hóa, lịch sử và tâm hồn dân tộc. Việc bảo vệ và sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ chính là bảo tồn giá trị của mỗi quốc gia trước xu thế đồng nhất hóa.“
Công thức làm nên phần trao đổi ý kiến trái chiều
Để viết tốt phần này, học sinh có thể áp dụng công thức đơn giản:
“Có ý kiến cho rằng… Đây là một quan điểm không đúng đắn, bởi vì…”
Sau đó, người viết chỉ cần triển khai thêm lý lẽ và dẫn chứng để phản bác hoặc chứng minh ý kiến trái chiều là phiến diện, chưa đủ thuyết phục.
Ví dụ, với đề bài “Giá trị của tinh thần tự học trong thời đại số hóa,” ta có thể viết:
“Có ý kiến cho rằng với sự phát triển của các khóa học trực tuyến và công cụ hỗ trợ học tập, tinh thần tự học không còn quá quan trọng. Quan điểm này chưa thỏa đáng, bởi những công cụ đó chỉ mang tính hỗ trợ, còn việc lĩnh hội tri thức và phát triển kỹ năng vẫn phụ thuộc vào khả năng tự học của từng cá nhân. Nếu thiếu tinh thần tự học, người học sẽ dễ bị lệ thuộc vào công nghệ và không phát huy được năng lực sáng tạo, tư duy độc lập.“
Góc nhìn của một Cô giáo dạy Văn: Thách thức và cơ hội
Với tư cách là một người yêu thích văn chương và phê bình văn học, cô nhận thấy việc dạy học sinh cách trao đổi ý kiến trái chiều không chỉ là yêu cầu học thuật, mà còn là bài học về cách nhìn nhận và phản biện trong cuộc sống. Thách thức lớn nhất chính là giúp học sinh tránh biến phần này thành cuộc “đấu khẩu” cứng nhắc, mà phải xây dựng được lập luận thuyết phục, tinh tế và nhân văn.
Bài nghị luận xã hội với phần trao đổi ý kiến trái chiều không chỉ giúp người viết trưởng thành trong tư duy, mà còn là cơ hội để mỗi cá nhân học cách đối thoại với chính mình, với người khác, và với thế giới quan đa chiều của thời đại. Vậy nên, thay vì lo lắng, hãy xem đây là một phần thú vị và sáng tạo, nơi người viết tự do thể hiện bản lĩnh lập luận của mình.
