Đề bài: Bàn về thơ, PGS.TS. Lê Quang Hưng viết: “Khi nhà thơ thành thực đi đến tận lòng mình thì sẽ gặp trái tim nhân loại, sẽ chạm tới nỗi lòng của bao người. Dường như thơ càng “riêng”thì lại càng dễ thành “của chung”.
(Lê Quang Hưng, Những quan niệm những thế giới nghệ thuật văn chương, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, tr.63)
Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng trải nghiệm văn học của bản thân (Thông qua những tác phẩm nằm ngoài chương trình dã học). Hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
Bài làm
* Giới thiệu vấn đề nghị luận, trích dẫn ý kiến.
Trong thế giới văn chương, thơ luôn giữ một vị trí đặc biệt bởi khả năng lay động tâm hồn người đọc thông qua những cảm xúc sâu kín và ngôn từ tinh luyện. PGS.TS. Lê Quang Hưng từng nhận định: “Khi nhà thơ thành thực đi đến tận lòng mình thì sẽ gặp trái tim nhân loại, sẽ chạm tới nỗi lòng của bao người. Dường như thơ càng ‘riêng’ thì lại càng dễ thành ‘của chung’.” Câu nói ấy không chỉ thể hiện quy luật sáng tạo nghệ thuật chân chính, mà còn chỉ ra bản chất sâu xa của thơ ca: bắt đầu từ những rung cảm cá nhân nhưng hướng đến sự đồng cảm rộng lớn nơi cộng đồng. Từ trải nghiệm văn học cá nhân, tôi nhận thấy rằng chính sự thành thực và cá tính riêng biệt trong thơ đã tạo nên sức sống lâu bền và khả năng chạm đến trái tim của biết bao thế hệ độc giả.
* Giải thích nhận định
– Thơ: là một thể loại văn học thuộc phương thức trữ tình, thể hiện tâm trạng, cảm xúc thẩm mĩ của tác giả thông qua hệ thống ngôn ngữ hàm súc, cô đọng, giàu hình ảnh, nhịp điệu.
– Thành thực đi đến tận lòng mình: những cảm xúc chân thành, mãnh liệt nhất của tâm hồn mình.
– Riêng, chung: là hai trạng thái của cảm xúc trong thơ. Riêng chính là tình cảm cá nhân, sự cá thể hóa cảm xúc của thơ, còn chung là tiếng nói đồng cảm, đồng điệu với bao tâm hồn trong thơ, là sự gặp gỡ nỗi lòng của bao người.
=> Ý kiến trên đề cập đến đặc trưng cơ bản của thơ và quá trình sáng tạo của người nghệ sĩ: Thơ xuất phát từ cảm xúc riêng, thành thực nhất của người sáng tác, nhưng gặp gỡ cảm xúc của nhiều tâm hồn thơ, là của chung của nhiều thế hệ người đọc
-Văn chương (còn gọi là văn học): chỉ bộ môn nghệ thuật lấy ngôn từ làm chất liệu xây dựng hình tượng nghệ thuật để phản ánh đời sống; nghĩa hẹp chỉ các tác phẩm văn học.
* Bàn luận, lí giải vấn đề:
– Nhà thơ cần thành thực đi đến tận lòng mình:
+ Thơ ca thuộc phương thức trữ tình, lấy cảm xúc làm điểm tựa, bén rễ từ tình cảm chân thực của người làm thơ.
+ Khi sống thành thực với cảm xúc, tâm hồn nhà thơ mới thăng hoa một cách mãnh liệt nhất, nhà thơ mới có thể nói lên những điều sâu thẳm nhất của tâm hồn mình.
+ Cảm xúc của nhà thơ càng thành thực đến tận lòng mình thì thơ càng hay, càng tạo được sự rung cảm nơi người đọc, sẽ gặp trái tim nhân loại, sẽ chạm tới nỗi lòng của bao người. Nếu không, thơ chỉ là sự lắp ghép ngôn từ hoa mĩ, những cảm xúc giả dối,… không thể tìm được tiếng lòng đồng điệu nơi người đọc.
– Thơ càng “riêng” thì lại càng dễ thành “của chung”
+ Tính riêng của thơ là cảm xúc riêng, góc nhìn riêng, cách cảm riêng của người nghệ sĩ, là yêu cầu khắt khe của thơ ca, nghệ thuật và bạn đọc.
+ Từ cái riêng ấy, thơ ca phải chạm được vào cái chung của nhân loại, phải trở thành tiếng lòng chung của nhiều người.
+ Thơ ca càng riêng, càng độc đáo càng dễ thành của chung, tức là càng được đón đợi, nhận được nhiều sự tri âm, đồng điệu.
+ Thơ biểu hiện những cảm xúc, nỗi niềm riêng tư của người nghệ sĩ. Những tác phẩm thơ chân chính bao giờ cũng mang ý nghĩa khái quát về con người và cuộc đời. Những sáng tác đó là cầu nối dẫn đến sự đồng cảm giữa người với người.
=> Khi nhà thơ thành thực đi đến tận lòng mình thì sẽ gặp trái tim nhân loại, sẽ chạm tới nỗi lòng của bao người. Dường như thơ càng “riêng”thì lại càng dễ thành “của chung”.
– Khi phân tích dẫn chứng để chứng minh cần phải làm rõ:
+ Sự thể hiện của nỗi lòng của bao người. Dường như thơ càng “riêng”thì lại càng dễ thành “của chung”
+ Ý nghĩa, giá trị của nỗi lòng chạm đến nơi sâu thẳm trái tim của bao người.
+ Tác giả thể hiện Tiếng lòng “riêng” và nỗi lòng “chung” qua hình thức nghệ thuật độc đáo.
+ Chỉ ra điểm tương đồng, sự đồng điệu giữa các tác giả trong cách thể hiện thơ đi đến tận tiếng lòng sẽ đến trái tim nhân hậu và chạm tới tấm lòng bao người. Phân tách làm rõ cách thể hiện riêng của các tác giả trong việc phản ánh để vươn tới các chung qua tác phẩm của họ.
+ Chỉ ra được sự khác biệt giữa các tác giả: Mỗi tác giả gửi gắm qua tác phẩm của mình những tư tưởng, tình cảm riêng; những biện pháp nghệ thuật độc đáo trong việc truyền tải nội dung của tiếng lòng, của trái tim nhân loại.
(Lưu ý: học sinh không phân tích tách rời nội dung và hình thức nghệ thuật của dẫn chứng (của tác phẩm); yêu cầu phải làm rõ được mối quan hệ cũng như sự thống nhất hài hòa, chặt chẽ không tách rời giữa nội dung và hình thức ở mỗi dẫn chứng (theo đặc trưng thể loại).
* Đánh giá, mở rộng, nâng cao
– Nhận định của Lê Quang Hưng khẳng định vai trò quan trọng của hai yếu tố: sự thành thực và nét riêng trong cảm xúc của nhà thơ và quá trình sáng tạo. Nghệ thuật là sự đi tới tận đấy lòng sẽ chạm tới trái tim nhân loại. Điều cốt lõi của nghệ thuật là tình yêu, là sự đồng cảm, là nhiệt huyết. Nghệ thuật là cầu nối tạo sự đồng điệu của nhịp đập trái tim. Từ cái riêng của từng cá nhân trở thành cái chung của nhân loại, của chung tất cả mọi người.
– Ý kiến đặt ra bài học quan trọng đối với người sáng tác và người tiếp nhận
+ Đối với người sáng tác: Sống thật với chính mình, có những tình cảm phong phú, cao đẹp, biết mở rộng tâm hồn mình trước cuộc đời, con người để có sự đồng điệu; đồng thời phải là những nghệ sĩ ngôn từ, tạo ra được dấu ấn phong cách nghệ thuật độc đáo, mới mẻ.
+ Đối với người tiếp nhận: Biết cảm nhận, thấu hiểu và trân trọng những tâm sự, tình cảm, tiếng lòng mà nhà thơ gửi gắm trong mỗi vần thơ, để từ đó bồi đắp tâm hồn, tình cảm của mình, tri âm và đồng sáng tạo với nghệ sĩ.
– Đánh giá lại ý kiến.
– Khẳng định lại sự thành công của tác phẩm.
– Liên hệ.
* Kết thúc vấn đề: Khẳng định lại bản chất ý nghĩa, sức sống của văn chương, tính đúng đắn của nhận định.
Ý kiến của PGS.TS. Lê Quang Hưng là một nhận định sắc sảo và sâu sắc về bản chất cũng như sức mạnh của thơ ca: thơ càng thành thực, càng cá thể hoá cảm xúc thì lại càng dễ trở thành tiếng lòng chung của nhân loại. Khi người nghệ sĩ dám “đi đến tận lòng mình” bằng những rung động chân thành, thơ ca không còn là tiếng nói của một cá nhân, mà trở thành chiếc cầu nối cảm xúc, kết nối trái tim với trái tim. Từ đó, ta thêm trân trọng vai trò của thơ trong đời sống tinh thần và hiểu được vì sao những vần thơ tưởng như rất “riêng” của một người, lại có thể khiến bao người rưng rưng đồng cảm. Chính nhờ sự thành thực và nét riêng ấy, thơ mới sống được mãi trong trái tim nhân loại.
