Đề bài: Bàn về truyện ngắn, nhà văn Tô Hoài viết: “Dựng nhân vật là điều khó khăn nhất đối với người viết”.
Nhà văn Nguyễn Minh Châu lại khẳng định: “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn”.
Quan điểm của anh/ chị về các ý kiến trên như thế nào? Bằng trải nghiệm văn học của mình qua một số truyện ngắn ngoài chương trình đã học, hãy làm sáng tỏ các ý kiến trên.
Bài làm
* Giới thiệu vấn đề nghị luận, trích dẫn nhận định
Truyện ngắn là thể loại văn học đậm tính cô đọng, hàm súc và giàu sức gợi, trong đó mỗi chi tiết, mỗi nhân vật hay tình huống đều mang một vai trò đặc biệt trong việc truyền tải thông điệp tư tưởng của nhà văn. Bàn về những yếu tố quan trọng làm nên thành công của truyện ngắn, nhà văn Tô Hoài từng khẳng định: “Dựng nhân vật là điều khó khăn nhất đối với người viết”, còn nhà văn Nguyễn Minh Châu lại nhấn mạnh: “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn.” Hai ý kiến tuy khác biệt trong cách nhìn nhưng đều phản ánh những yêu cầu cốt lõi của sáng tác truyện ngắn: tạo nên chiều sâu tư tưởng và sức cuốn hút nghệ thuật. Bằng trải nghiệm văn học từ một số tác phẩm truyện ngắn ngoài chương trình, em xin được làm sáng tỏ hai nhận định giàu giá trị này.
* Triển khai vấn đề nghị luận:
1. Giải thích 2 nhận định
– Ý kiến của Tô Hoài: “Dựng nhân vật là điều khó khăn nhất đối với người viết.”
“Nhân vật”: là hình tượng nghệ thuật (có thể là con người, con vật, đồ vật, …)được nhà văn xây dựng trong tác phẩm bằng những phương thức, phương tiện đặc thù (ngôn ngữ, chi tiết, kết cấu, …).
-> Ý kiến của Tô Hoài nhấn mạnh đến khâu khó khăn và quan trọng bậc nhất đối với công việc viết truyện ngắn là xây dựng nhân vật.
– Ý kiến của Nguyễn Minh Châu: “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn.”
+ “Tình huống truyện” là một sự kiện đặc biệt của đời sống được nhà văn sáng tạo trong tác phẩm theo lối “lạ hoá”
+ “Vấn đề sống còn”: là vấn đề có ý nghĩa quan trọng, cốt tử, quyết định tạo nên sự thành công của truyện ngắn.
-> Ý kiến của Nguyễn Minh Châu khẳng định để có 1 truyện ngắn hay, người viết truyện ngắn phải dựng được tình huống truyện đặc sắc.
=> Hai ý kiến của 2 nhà văn trên nhấn mạnh đến vai trò của hai yếu tố nghệ thuật đặc trưng của tác phẩm văn học thể loại truyện ngắn: xây dựng nhân vật, xây dựng tình huống. Đó đều là những yếu tố cốt lõi làm nên sức hấp dẫn của truyện ngắn.
2. Bàn luận, lí giải
– “Dựng nhân vật là điều khó khăn nhất đối với người viết” vì:
+ Văn học phản ánh cuộc sống bằng hình tượng.Trong thể loại truyện, nhân vật là phương tiện không thể thiếu để nhà văn phản ánh hiện thực đời sống, thể hiện tư tưởng, tình cảm, quan điểm, … góp phần làm nên giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
+ Theo đặc trưng thể loại: truyện ngắn có dung lượng cỡ nhỏ, nên khi xây dựng nhân vật, nhà văn càng phải cân nhắc, chọn lựa kĩ lưỡng các chi tiết miêu tả khắc hoạ ngoại hình, tâm lí, tính cách,.. làm sao cho hình tượng nhân vật trở nên chân thực, sống động vừa mang ý nghĩa điển hình cho một tầng lớp, một giai cấp, một thời đại,… vừa mang dấu ấn riêng biệt, hấp dẫn.
+ Điều này đòi hỏi nhà văn phải thực sự có vốn sống, vốn ngôn ngữ dồi dào, năng lực quan sát và miêu tả tâm lý nhân vật tinh tế, cá thể hóa nhân vật qua những chi tiết đặc sắc…
– “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn” vì:
+ Truyện ngắn là tác phẩm tự sự cỡ nhỏ, ít nhân vật, ít sự kiện, nhưng lại phản ánh đời sống ở bề sâu, bề xa, nội dung bao trùm hầu hết các phương diện của đời sống.
+ Tình huống truyện là hạt nhân của cấu trúc thể loại truyện ngắn. Nó bao trùm và chi phối các thành tố khác như nhân vật, bố cục, kết cấu, lời trần thuật… Diện mạo của một truyện ngắn, xét đến cùng, là do tình huống quyết định.
+ Với người viết truyện ngắn: tạo dựng được tình huống đặc sắc, xem như đã có một tiền đề khá chắc chắn cho thành công của tác phẩm. Sáng tạo tình huống truyện là phần việc cốt yếu của lao động truyện ngắn là vì vậy.
3. Chứng minh
– Thí sinh có quyền tự do lựa chọn tác phẩm truyện ngắn đặc sắc, phạm vi nằm ngoài chương trình Ngữ văn đã học ở bậc THCS, số lượng ít nhất là 2 truyện ngắn để phân tích làm sáng tỏ ý kiến trên.
– Có rất nhiều cách triển khai, song thí sinh phải biết soi chiếu lí luận vào phân tích, chứng minh ở một số tác phẩm đã lựa chọn; tránh tình trạng phân tích tác phẩm chung chung hoặc không gắn kết được lí luận với tác phẩm văn học.
Gợi ý cách 1:
Luận điểm 1: Phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn
HS lựa chọn 1-2 nhân vật đặc sắc trong 1-2 truyện ngắn hay để phân tích
+ Phân tích các đặc điểm của nhân vật: ngoại hình, nội tâm, ngôn ngữ, hành động, cảnh ngộ số phận, tính cách nhân vật
+ Mối quan hệ giữa nhân vật đó với các nhân vật khác trong truyện như thế nào?
-> Nghệ thuật xây dựng nhân vật có gì đặc sắc? Tác dụng?
-> Thông qua nhân vật vừa phân tích, nhà văn muốn thể hiện thái độ, tình cảm, tư tưởng quan niệm gì?
Luận điểm 2: Phân tích vai trò của tình huống trong tác phẩm truyện ngắn.
HS chọn 1- 2 truyện ngắn xây dựng được tình huống đăc sắc góp phần quan trọng làm nổi bật tư tưởng chủ đề tác phẩm để phân tích
Yêu cầu:
– Tái hiện được tình huống (gọi tên chính xác tình huống, tránh trường hợp kể lể thừa)
– Ý nghĩa của tình huống:
+ làm nổi bật cấu trúc, mạch truyện
+ việc làm nổi bật hình tượng nhân vật: số phận cảnh ngộ, tâm hồn tính cách, tài năng trí tuệ,..
+ giúp nhà văn khắc sâu được chủ đề tư tưởng của tác phẩm và qua đó đem đến cho bạn đọc những thông điệp sâu sắc
– Đánh giá được tài năng của nhà văn trong việc sáng tạo tình huống
Gợi ý cách 2:
HS kết hợp phân tích giá trị của cách xây dựng tình huống truyện và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong từng tác phẩm truyện ngắn để làm nổi bật tư tưởng chủ đề của tác phẩm
4. Đánh giá nâng cao, liên hệ bài học
– Đánh giá: hai ý kiến trên đều là những kinh nghiệm quý báu đúc rút trong cuộc đời sáng tạo của hai nhà văn vốn rất thành công trong thể loại truyện ngắn. Mỗi ý kiến đề cập đến một yếu tố làm nên sức hấp dẫn và giá trị của truyện ngắn, song lại có mối quan hệ với nhau, làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm.
– Bài học cho người sáng tác:
+ Nhà văn: phải luôn tích cực trau dồi vốn sống, nâng cao thẩm mĩ, năng lực sử dụng ngôn ngữ, không ngừng tìm tòi sáng tạo để tạo ra những tình huống truyện độc đáo, những nhân vật điển hình thú vị hấp dẫn..
+ Bạn đọc: cần nâng tầm cảm nhận và thẩm định giá trị của truyện ngắn để trở thành những người tri âm, đồng điệu với những sáng tác của nhà văn
* Kết thúc vấn đề nghị luận: Đánh giá khẳng định ý nghĩa của 2 nhận định
Từ hai ý kiến của Tô Hoài và Nguyễn Minh Châu, có thể thấy rằng nhân vật và tình huống không chỉ là trụ cột mà còn là linh hồn của truyện ngắn. Một nhân vật được khắc họa sâu sắc có thể chạm tới trái tim bạn đọc; một tình huống truyện đặc sắc có thể làm bừng sáng tư tưởng và chiều sâu nghệ thuật của tác phẩm. Hai yếu tố ấy, tuy khác nhau, nhưng luôn song hành và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình sáng tạo. Với người viết, đây là những đòi hỏi không thể xem nhẹ; với người đọc, đây là cơ sở để cảm thụ và đánh giá tác phẩm một cách sâu sắc hơn. Khẳng định lại, hai nhận định trên là những kinh nghiệm quý báu, góp phần soi sáng con đường sáng tạo văn học, đặc biệt là với thể loại truyện ngắn – nơi mà mỗi chi tiết đều phải mang sức nặng của cả một thế giới nghệ thuật.
