Đề bài: Có ý kiến cho rằng: “Mỗi tác phẩm văn học giúp người đọc hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình.” Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy làm sáng tỏ qua bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh.
DẶN CON
(Trần Nhuận Minh)
Chẳng ai muốn làm hành khất
Tội trời đày ở nhân gian
Con không được cười giễu họ
Dù họ hôi hám úa tàn
Nhà mình sát đường họ đến
Có cho thì có là bao
Con không bao giờ được hỏi
Quê hương họ ở nơi nào
Con chó nhà mình rất hư
Cứ thấy ăn mày là cắn
Con phải răn dạy nó đi
Nếu không thì con đem bán
Mình tạm gọi là no ấm
Ai biết cơ trời vần xoay
Lòng tốt gửi vào thiên hạ
Biết đâu nuôi bố sau này ….
(Cửa Lục Thủy 13 -11-1991
Trích Nhà thơ và hoa cỏ, NXB Văn học, 1993)
Bài làm
* Giới thiệu vấn đề nghị luận:
– Dẫn dắt, nêu ý kiến: “Mỗi tác phẩm văn học giúp người đọc hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình”
– Bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh làm sáng tỏ ý kiến trên (trích dẫn).
Văn học không chỉ là nơi lưu giữ vẻ đẹp của ngôn từ, mà còn là tấm gương phản chiếu cuộc sống với mọi cung bậc cảm xúc và những vấn đề muôn thuở của con người. Mỗi tác phẩm văn học chân chính đều mang trong mình khả năng đánh thức nhận thức và cảm xúc, để từ đó giúp người đọc hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình. Bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh là một minh chứng sâu sắc cho vai trò cao cả ấy của văn chương. Qua lời dặn dò mộc mạc mà thấm thía của người cha với con, nhà thơ đã mở ra những suy ngẫm về cuộc sống, về tình thương và cách sống tử tế giữa một xã hội còn nhiều bất công, đau khổ.
* Triển khai vấn đề nghị luận:
Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau, có thể có những cảm nhận cá nhân không giống như đáp án, tuy nhiên cần có sức thuyết phục, không vi phạm các chuẩn mực đạo đức và pháp luật, đảm bảo được các ý cơ bản sau:
Giải thích ý kiến:
– Tác phẩm văn học: Sản phẩm sáng tạo phản ánh hiện thực đời sống qua lăng kính chủ quan của nghệ sĩ.
– hiểu đời: hiểu cuộc sống xã hội, hiểu mọi lẽ nhân sinh trong cuộc đời.
– Hiểu người: Hiểu góc khuất trong đời sống, lắng nghe, cảm thông và chia sẻ với người xung quanh bằng tình yêu thương chân thành.
– Hiểu mình: hiểu được bản thân mình cần gì, muốn gì, cần phải làm gì để cuộc sống tốt đẹp hơn.
Văn học Là tiếng nói của tình cảm, sự giãi bày tâm sự, giúp con người soi chiếu và sửa đổi mình cho phù hợp với hiện thực cuộc sống.
=> Ý kiến trên đề cập đến nhiệm vụ của nhà văn là hướng con người tới những điều tốt đẹp, thực hiện chức năng nhận thức và giáo dục của văn học.
Chứng minh ý kiến qua bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh.
– Giới thiệu khái quát về bài thơ: Bài thơ “Dặn con” của nhà thơ Trần Nhuận Minh in trong tập thơ “Nhà thơ và hoa cỏ” – một tập thơ có nhiều bài thơ hay ấn tượng viết về cuộc sống đời thường. Bài thơ được viết năm 1991 khi đất nước bước vào kì đổi mới.
Luận điểm 1: Bài thơ giúp người đọc hiểu đời, hiểu cuộc sống xã hội còn nhiều hoàn cảnh khó khăn, éo le, bất hạnh thông qua chân dung người hành khất
– Bài thơ mở đầu bằng lời tâm sự với con về thân phận những người hành khất – những người chịu muôn nỗi khó khăn về vật chất, tổn thương về tinh thần “hôi hám úa tàn” rách rưới, nghèo khổ, mệt mỏi, bất hạnh, không có quê hương.
-> Quy luật của tạo hóa: “Tội trời đày ở nhân gian” họ lâm vào tình cảnh này là do số phận, do không may.
– Người cha dặn con “không được cười giễu họ” -> Điệp ngữ “con không” thể hiện thái độ nghiêm khắc người cha dạy con phải có tình yêu thương con người, đồng cảm, sẻ chia, giúp đỡ những người bất hạnh
– Để nhận chút bố thí của thiên hạ, họ phải nhận những lời miệt thị, chế giễu, xua đuổi “Con chó nhà mình rất hư/ Cứ thấy ăn mày là cắn”. Tình thế của người hành khất là tình thế yếu đuối, cô độc, mất tự tin, sự cản trở dù nhỏ cũng sẽ gây tổn thương, đau đớn.
– Người bố hiểu thấu lẽ đời, hiểu thấu được những bất trắc trong cuộc sống xoay vần của “cơ trời” và giàu tình người để có thể “thương người như thể thương thân”.
=> Lời thơ giản di, giọng điệu tâm tình, thủ thỉ, tác giả hướng ngòi bút về những phận người lam lũ, cơ cực tồn tại quanh mình để an ủi, chia sẻ với những người bất hạnh trong xã hội, khơi gợi sự đồng cảm, lòng vị tha, bao dung ở người đọc.
Luận điểm 2: Bài thơ giúp người đọc hiểu người:
– Trước hết là hiểu được tâm tư tình cảm của những người ăn mày nghèo khó họ không muốn hỏi quê hương.
+ Hiểu nỗi đau lớn nhất của họ khi bị hỏi quê hương bản quán là điều cần tránh vì sẽ tạo cảm giác chạnh lòng, xót xa.
+ Đi xin ăn có thể làm mất lòng tự trọng nhưng không làm ảnh hưởng đến quê hương.
=> Vẻ đẹp nhân văn và sâu sắc trong tâm hồn những con người nghèo khổ được tác giả tinh tế phát hiện ra.
– Hiểu về tấm lòng của mọi người trong xã hội đó là sự đồng cảm, thái độ trân trọng với cuộc đời và số phận của những người hành khất nâng lên thành giá trị, đạo đức, lẽ sống của dân tộc.
– Tác giả không gọi họ là “ăn mày” mà là “hành khất” cách dùng từ Hán Việt thể hiện sự trân trọng đối với những người bất hạnh và cái nhìn vị tha, nhân ái, yêu thương.
=> Từ đó nhà thơ mong muốn con biết yêu thương, đồng cảm, chia sẻ và tôn trọng những người khó khăn hơn mình, sống khoan dung, nhân ái:
+ Quan tâm, đồng cảm, sẻ chia niềm vui, nỗi buồn một cách chân thành với những người xung quanh mình mà không cần sự đáp lại.
+ Hiểu người sẽ được mọi người xung quanh yêu mến, tôn trọng rút ngắn khoảng cách giữa con người, giúp con người xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp, thúc đẩy sự tiến bộ xã hội.
– Đọc bài thơ, người đọc tự nhìn nhận và đánh giá lại bản thân qua cách ứng xử với người bất hạnh, từ đó rút ra bài học: cần điều chỉnh cách sống và ứng xử với tình thương và sự tế nhị của người có văn hóa.
Luận điểm 3: Bài thơ giúp người đọc hiểu mình: Suy nghĩ về lẽ sống, soi lại vào mình, xây dựng cách nghĩ, cách nhìn với mọi người xung quanh:
– Trong cuộc sống, cần yêu thương và cảm thông với những người bất hạnh để xoa dịu đau khổ và giúp họ có động lực vươn lên
– Người cha dặn con cuộc sống không ngừng thay đổi, thương người như thể thương thân. Khổ cuối của bài thơ thật hay, bất ngờ, thể hiện những suy nghĩ thấu đáo, từng trải. “Ai biết cơ trời vần xoay” – ai cũng có thể trở thành người hành khất
=> Lời dặn con giản dị nhưng hàm chứa những ẩn ý sâu xa, đánh thức lòng trắc ẩn, sự yêu thương sẻ chia, khơi dậy lòng tốt bừng sáng, thức tỉnh những điều tốt đẹp trong mỗi người.
– Trong cuộc sống không tránh khỏi sai lầm, vấp ngã, phải biết cảm thông, quan tâm, chia sẻ đúng lúc tránh những thái độ khinh thường, miệt thị gây tổn thương “đừng cười giễu họ/ dù họ hôi hám úa tàn”. Bởi họ cũng là con người, do hoàn cảnh tạo ra, không nên giễu cợt họ mà mang tội.
=> Người cha nhẹ nhàng giáo dục con về nguyên nhân tình cảnh người khác chịu đựng, mong con biết cảm thông và đồng cảm
Đánh giá ý kiến, mở rộng vấn đề:
– Đây là một ý kiến hay sâu sắc, là một định hướng hoàn toàn đúng đắn với người tiếp nhận.
– Bài thơ “Dặn con” giúp người đọc nhìn nhận cách đối nhân xử thế góp phần hoàn thiện nhân cách và vun đắp tình người, biết trao yêu thương để nhận những điều tốt đẹp.
– Bài thơ không chỉ có giá trị nhận thức và giáo dục mà còn thành công về nghệ thuật với thể thơ 6 chữ, phù hợp với lối tâm tình và dặn dò con
– Bằng trách nhiệm, tấm lòng, trái tim của người cầm bút và những nhận thức về thực tế cuộc sống, Trần Nhuận Minh đã làm nên một bài thơ có sức lay động bạn đọc, có giá trị nhân văn sâu sắc.
* Kết thúc vấn đề nghị luận: Khái quát lại vấn đề nghị luận và bày tỏ suy nghĩ của bản thân.
Với giọng điệu thủ thỉ, lời thơ giản dị mà chân thành, bài thơ “Dặn con” của Trần Nhuận Minh đã thực hiện trọn vẹn chức năng nhân văn của văn học: giúp con người thấu hiểu cuộc đời, đồng cảm với những phận người bất hạnh, và tự soi chiếu lại chính mình. Văn chương không chỉ là nghệ thuật của cái đẹp, mà còn là nghệ thuật của lòng người – một thứ ánh sáng âm thầm nhưng mạnh mẽ, giúp ta sống trọn vẹn hơn, tử tế hơn trong một thế giới luôn vận động. Ý kiến “Mỗi tác phẩm văn học giúp người đọc hiểu đời, hiểu người và hiểu chính mình” vì vậy, là một nhận định đúng đắn và sâu sắc, gợi nhắc mỗi người đọc hãy đến với văn chương bằng một trái tim rộng mở và một khát vọng sống tốt đẹp hơn từng ngày.
