Đề bài: Cao Hành Kiệm cho rằng: Xuyên qua ngôn ngữ, người ta có thể khám phá, cảm nhận hiện thực.
Anh/chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Bằng trải nghiệm văn học của mình, hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
Bài làm
* Giới thiệu vấn đề nghị luận, trích dẫn ý kiến Cao Hành Kiệm.
Văn học từ lâu đã được xem là tấm gương phản chiếu hiện thực cuộc sống, là tiếng nói của tâm hồn con người trước những chuyển động không ngừng của thời đại. Nhưng văn học không tự thân cất tiếng nói nếu không có ngôn ngữ – chất liệu đặc trưng làm nên thế giới nghệ thuật đầy màu sắc. Bàn về vai trò của ngôn ngữ trong văn chương, Cao Hành Kiệm từng khẳng định: “Xuyên qua ngôn ngữ, người ta có thể khám phá, cảm nhận hiện thực.” Nhận định ấy đã cho thấy một cách sâu sắc mối quan hệ mật thiết giữa ngôn ngữ và hiện thực trong sáng tạo cũng như tiếp nhận văn học, đồng thời nhấn mạnh vai trò trung tâm của ngôn ngữ như một chiếc cầu nối giữa thế giới nghệ thuật và cuộc sống đời thường.
* Giải thích nhận định
– Ngôn ngữ: chất liệu đặc thù của văn học so với các loại hình nghệ thuật khác.
– Xuyên qua ngôn ngữ: đi qua lớp vỏ ngôn ngữ để tìm ra ý nghĩa biểu đạt của nó.
– Xuyên qua ngôn ngữ có thể khám phá, cảm nhận hiện thực: Ngôn ngữ là yếu tố đầu tiên chứ không phải là đích đến. Đích đến của văn học phải là hiện thực. Thông qua ngôn ngữ, nhờ ngôn ngữ mà người ta có thể hiểu rõ, cảm nhận được hiện thực mà nhà văn phản ánh.
=> Câu nói biểu đạt ý nghĩa về vai trò của ngôn ngữ trong sáng tác văn học. Ngôn ngữ là công cụ, là phương tiện để con người khám phá và cảm nhận hiện thực đời sống được phản ánh trong văn học.
=> Đặc trưng của văn học trong phản ánh hiện thực.
* Bàn luận, lí giải vấn đề
Vì sao ngôn ngữ là công cụ, phương tiện để khám phá, cảm nhận hiện thực?
– Ngôn ngữ là yếu tố thứ nhất của văn học. Không có ngôn ngữ, không có văn học. Ngôn ngữ chính là chất liệu mang tính đặc trưng của văn học Văn học là nghệ thuật ngôn từ.
– Ngôn ngữ là những kí hiệu mang nghĩa, là phương tiện giúp nhà văn khám phá và phản ánh hiện thực vào tác phẩm. Người đọc bước vào thế giới nghệ thuật phải vén màn ngôn ngữ để khám phá, cảm nhận hiện thực mà nhà văn phản ánh.
– Tác phẩm văn học là 1 chỉnh thể có sự gắn kết hài hòa giữa nội dung và hình thức. Nội dung tác phẩm chỉ có thể tồn tại bằng hình thức, qua hình thức cụ thể mà ngôn ngữ là yếu tố thứ nhất của hình thức tác phẩm. Do đó, tìm hiểu ngôn ngữ là điều kiện không thể bỏ qua nếu muốn hiểu nội dung được phản ánh trong tác phẩm.
Xuyên qua ngôn ngữ, người ta có thể khám phá, cảm nhận hiện thực như thế nào?
– Bức tranh hiện thực đời sống được phản ánh chân thực với những nét bản chất nhất.
– Hiện thực đã được khúc xạ qua lăng kính chủ quan của người nghệ sĩ khám phá hiện thực còn thấy được tư tưởng, tình cảm, thái độ cũng như tài năng sử dụng ngôn ngữ của nhà văn.
* Chứng minh làm sáng tỏ ý kiến: đây là phần mở, cho học sinh được thể hiện những khám phá, sáng tạo của bản thân. Tuy nhiên cần đạt những yêu cầu sau:
– Dẫn chứng thuộc ít nhất 02 tác phẩm ngoài chương trình (SGK THCS hiện hành).
– Dẫn chứng thuộc những tác phẩm có giá trị, có chất lượng nghệ thuật thực sự.
– Sắp xếp dẫn chứng khoa học, hợp lý.
– Khi phân tích dẫn chứng để chứng minh cần phải làm rõ:
+ Hiện thực nào được nhà văn phản ánh trong tác phẩm? (Hiện thực khách quan hay hiện thực tâm hồn?)
+ Hiện thực đó được nhà văn truyền tải thông qua các phương tiện ngôn ngữ ra sao? (ngôn ngữ và các yếu tố hình thức nghệ thuật). Phân tích để làm rõ.
(Lưu ý: học sinh không phân tích tách rời nội dung và hình thức nghệ thuật của dẫn chứng (của tác phẩm); yêu cầu phải làm rõ được mối quan hệ cũng như sự thống nhất hài hòa, chặt chẽ không tách rời giữa nội dung và hình thức ở mỗi dẫn chứng (theo đặc trưng thể loại).
* Đánh giá, mở rộng, nâng cao
– Đánh giá:
+ Nhận định thể hiện quan điểm đúng đắn về đặc trưng của văn học – một loại hình nghệ thuật ngôn từ trong mối quan hệ với hiện thực khách quan.
+ Ngoài ngôn ngữ còn có các yếu tố hình thức khác của tác phẩm giúp con người khám phá, cảm nhận hiện thực như kết cấu, giọng điệu…, nhưng ngôn ngữ vẫn là yếu tố thứ nhất, là hình thức của những hình thức nói trên.
– Bài học về sáng tạo và tiếp nhận:
+ Đối với người cầm bút: phải có trái tim nhân đạo, luôn hướng về con người và cuộc đời, sáng tác mỗi tác phẩm phải đúng với tinh thần nghệ thuật vị nhân sinh.
+ Đối với người tiếp nhận: không ngừng nâng cao trình độ nhận thức và năng lực cảm thụ văn chương để có cách tiếp cận phù hợp, có thể thấu hiểu, tri âm, trân trọng tấm lòng, tài năng cũng như tư tưởng và tình cảm mà tác giả gửi gắm qua mỗi sáng tác.
*Kết thúc vấn đề: Khẳng định lại vai trò của ngôn ngữ trong sáng tác văn học, tính đúng đắn của nhận định.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định nhận định của Cao Hành Kiệm là một quan điểm đúng đắn và sâu sắc về bản chất của văn học – một loại hình nghệ thuật ngôn từ gắn bó mật thiết với hiện thực đời sống. Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện truyền tải tư tưởng, cảm xúc mà còn là con đường để người đọc khám phá vẻ đẹp của hiện thực được nghệ sĩ phản ánh qua lăng kính chủ quan. Vì vậy, với người cầm bút, cần biết nâng niu từng con chữ, trao gửi vào đó những thông điệp nhân văn sâu sắc. Còn với người tiếp nhận, cần học cách đọc sâu, hiểu đúng để “xuyên qua ngôn ngữ” mà cảm được tâm hồn tác phẩm – nơi lưu giữ vẻ đẹp của đời sống và con người. Nhận định ấy không chỉ là một triết lí nghệ thuật mà còn là kim chỉ nam cho cả quá trình sáng tạo và thưởng thức văn chương đích thực.
